Kącik dla Rodziców

Charakterystyka rozwojowa dziecka trzyletniego

    Wiek przedszkolny to okres najistotniejszych przemian rozwojowych w życiu człowieka dokonujących się we wszystkich sferach. Każde dziecko stanowi odrębną indywidualność, jedyną w swoim rodzaju, niepowtarzalną osobę. Dzieci trzyletnie znajdują się w pierwszej fazie okresu przedszkolnego, w którym dokonują się dynamiczne i intensywne przemiany rozwojowe. Aby określić możliwości rozwojowe dzieci trzyletnich, konieczne jest prześledzenie wszystkich sfer rozwoju na tym etapie. Wśród różnych sfer rozwoju dzieci trzyletnich można wyróżnić:
•    rozwój fizyczny i motoryczny
•     rozwój procesów poznawczych
•     rozwój emocjonalny
•     rozwój społeczny

Rozwój fizyczny i motoryczny

    W rozwoju fizycznym i motorycznym dziecka trzyletniego następują wyraźne osiągnięcia. Zmieniają się proporcje ciała oraz doskonali się sprawność motoryczna. Zmiany proporcji ciała przyczyniają się do dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego. Sylwetka dziecka charakteryzuje się stosunkowo krótkimi kończynami przy dość dużej głowie i długim tułowiu. Układ kostny i mięśniowy są jeszcze słabe. Dzieci w tym wieku są mało odporne na wysiłek. Można więc sądzić, iż długie stanie, siedzenie w jednym miejscu i pozycji, długi spacer szybko je męczy. Do podstawowych sprawności ruchowych należą takie czynności motoryczne jak: chód, bieg, skoki, wspinanie się oraz ruchy dostosowane do pokonywania przeszkód. Dziecko trzyletnie potrafi też jeździć na trzykołowym rowerku, a także rzucać piłką. Trzylatki chętnie bawią się w piaskownicy – przesypują piasek, kopią, rzucają piaskiem, obserwując skutki działania. Bawią się plasteliną – uklepują ją, robią kulki, placuszki, wałeczki. Lubią bawić się klockami, jeszcze wolą burzyć zbudowane przez kogoś budowle, ale potrafią ułożyć wieżę z około10–12 klocków (drewnianych lub plastikowych), potrafią zbudować most wg wzoru (patrzą, jak ktoś buduje lub budują, patrząc na gotowy most z 3 klocków). Dzieci często trzymają jeszcze ołówek, kredki pełną garścią, chętnie bazgrzą, rysują linie pionowe, poziome, potrafią narysować wg pokazanego wzoru koło (może być krzywe, nie do końca domknięte, ale narysowane jedną linią), krzyżyk. Zachęcane do kolorowania zwykle kolorują obrazki jedną kredką, niezgrabnie, wychodząc poza kontury, szybko męczą się. Precyzyjne ruchy dłoni sprawiają dzieciom trzyletnim sporą trudność, ale potrafią one rysować i malować stosując zamaszyste i szerokie ruchy ręki. Dziecko obserwując dorosłych oraz naśladując ich, opanowuje stopniowo czynności związane z życiem codziennym: myciem, jedzeniem, ubieraniem, sprzątaniem, lecz wymaga to ciągłych ćwiczeń, a także zachęty w atmosferze spokoju i życzliwości.

Rozwój procesów poznawczych

    W sferze poznawczej u dzieci trzyletnich następuje intensywny rozwój. Żadna z funkcji psychicznych nie jest jeszcze w pełni rozwinięta i ukształtowana. Myślenie, mowa i spostrzeżenia są związane z działaniem. Charakterystyczne jest więc tutaj tzw. myślenie sensoryczno – motoryczne, co oznacza, że dziecko rozwiązuje zadania, gdy ma bezpośredni kontakt z różnorodnymi przedmiotami w działaniu samodzielnym lub przy pomocy osobydorosłej. Większość dzieci wie, ile, ile ma lat i potrafi albo tyle razy klasnąć, albo pokazać na palcach. Dzieci potrafią podać na polecenie określoną liczbę kredek, klocków – dwa, trzy (lub więcej). Trzylatki wzrokowo potrafią ocenić i wskazać, na której kupce jest więcej, a na której mniej np. klocków . Dzieci zaczynają rozumieć także symbole, znają więc swój znaczek w szatni i znaczki przynajmniej dwojga innych dzieci (rozumieją symbole pogody, lub inne symbole w przedszkolu). Dzieci na tyle rozumieją już różne sytuacje i warunki życia, że potrafią uzasadnić np., dlaczego trzeba jeść, jak i dlaczego trzeba ubierać się latem i zimą itp. Dzieci mają już tak wiele informacji, że zaczynają je grupować w umyśle, umieją syntetyzować, w odpowiednie grupy na zasadzie skojarzeń. Rzeczy podobne do siebie i rzeczy różniące się, np. potrafią wskazać, które rysunki pasują do siebie, a które nie. Zastanawiają się i próbują myśleć w sposób przyczynowo-skutkowy, np. potrafią powiedzieć, dlaczego płacze dziecko, które się przewróciło (próbują wyjaśniać inne, podobne sytuacje w trakcie rozmów typu: dlaczego ktoś jest smutny, dlaczego ktoś cieszy się itp..  Dziecko trzyletnie poznaje otaczający świat wielozmysłowo – polisensorycznie. Najważniejsze, pierwsze miejsce zajmują spostrzeżenia wzrokowe. Dlatego zwraca ono uwagę na to, co jest duże, kolorowe, wyróżniające się z otoczenia. Źródłem wrażeń dziecka trzyletniego jest nie tylko jego świat zewnętrzny, ale także i to co dzieje się wewnątrz organizmu. Bardzo ważną rolę spełnia tu wzrok i słuch. Dziecko poznaje przede wszystkim te przedmioty i ich cechy, które odgrywają bezpośrednią rolę w wykonywanej czynności. Zaczyna odróżniać kolory, choć jeszcze nie zawsze potrafi ich nazwać. W swoim spostrzeganiu kieruje się najpierw barwą, a potem kształtem przedmiotów. Obserwujemy też początki zainteresowań muzycznych. Trzylatek potrafi zaśpiewać piosenkę, czy rozpoznać odgłosy z najbliższego, znanego mu otoczenia. Uwaga i pamięć mają charakter mimowolny; skoncentrowana jest na silnych i atrakcyjnych bodźcach. Dziecko zmienia często przedmioty, zainteresowania, przerywa rozpoczęte czynności. Istotną rolę w rozwoju orientacji trzylatka w otaczającym go świecie odgrywa mowa. Jest ona bezpośrednio związana z wrażeniami i spostrzeżeniami. Dziecko w wieku trzech lat zna około 1000 słów. Są to przede wszystkim rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki. Najczęściej porozumiewają się za pomocą zdań, popełniając jeszcze wiele błędów gramatycznych (np. mylą końcówki czasowników związane z płcią dziecka) – np. chłopiec mówi: zjadłam, itp.. Mowa dzieci jest jeszcze „egocentryczna” – dzieci mówią do siebie w trakcie zabaw dowolnych, taka mowa, to „głośne myślenie” lub dialog z rówieśnikiem „z wyobraźni” (częste u dzieci wrażliwych i inteligentnych). Dzieci mają już tak rozwinięty zasób słownika, że potrafią na polecenie nazywać pokazywane obrazki (rzeczy, zwierzęta, rośliny itp.), przedstawione na nich czynności oraz opisać je, wymieniając ich wielkość, barwę, cechy itp. U dzieci o tak rozwiniętej mowie szybko kształtuje się myślenie słowne, można także łatwo nimi kierować na zajęciach przy pomocy instrukcji słownej, szybko też przyswajają nowe, słownie podane informacje.

Rozwój emocjonalny

    Istotne znaczenie w procesie adaptacji dziecka trzyletniego do przedszkola ma rozwój emocjonalny. Zwykle trudności w przystosowaniu się do nowego środowiska spowodowane są chwiejnością uczuciową i dużą wrażliwością dziecka. Reakcje wywołane różnymi emocjami są zwykle gwałtowne i krótkotrwałe, a ich siła i czas są niewspółmierne do przyczyn, które je wywołały. Małe dziecko potrafi bardzo się złościć i płakać, a za chwilę jest
spokojne i roześmiane. Czynnikami, które najbardziej wpływają na rozwój emocjonalny dziecka jest spokój, czułość oraz zaspokajanie potrzeb. U trzylatków najważniejszą z nich jest potrzeba bezpieczeństwa. Ponieważ dziecko nie potrafi ukrywać i tłumić uczuć odzwierciedlają się one wyraźnie w jego zachowaniu: gestach, mimice, okrzykach, głośnym śmiechu i płaczu. Dziecko w wieku trzech lat jest nie tylko impulsywne, skłonne do wyładowywania swoich afektów, ale także zmienne w swych uczuciach i nastrojach. Jego emocje szybko się wytwarzają, ale też szybko gasną, a raczej przeradzają się w inne, nawet krańcowo odmienne uczucia. Dziecko niemal w jednej chwili potrafi przejść od śmiechu do łez. Raz jest pogodne i wesołe, to znów niespokojne albo zasmucone czy zatroskane. Czasem bawi się grzecznie samo przez dłuższy czas, kiedy indziej żąda, aby się nim zajmować, grymasi i kaprysi. Tę zmienność uczuć u dzieci nazywamy labilnością uczuciową. Ta labilność uczuciowa w powiązaniu z łatwością ekspresji uczuć sprawia, że dzieci trzyletnie nie są jeszcze dojrzałe i zrównoważone emocjonalnie.

Rozwój społeczny

    Rozwój społeczny dziecka dotyczy różnorodnych kontaktów społecznych, jakie dzieci nawiązują w domu i w przedszkolu. Charakterystyczną cechą dziecka trzyletniego jest egocentryzm. We wszystkim co dziecko robi, kieruje się dążeniem do zaspokojenia swoich potrzeb. Potrzeba kontaktów społecznych jest tu zwykle zaspokajana poprzez przebywanie z matką. W pierwszych miesiącach pobytu w przedszkolu dzieci często nie bawią się ze sobą, lecz obok siebie. Chociaż zdarza się, że nawiązują między sobą krótkotrwałe kontakty werbalne. Widać tu także tendencje do naśladownictwa, dlatego też w organizacji zabawy małe dziecko chętnie zdaje się na wychowawczynie. W stosunku do rówieśników wykazuje minimalne uspołecznienie. W zabawach grupowych dziecko uczy się zaspokajać nie tylko potrzeby własne, ale i innych. Uczy się norm postępowania społecznego oraz sposobów postępowania związanych z przyjętą na siebie rolą. Dzieci w tym wieku nie są w stanie dłużej współdziałać ze sobą, uzgadniać planów wspólnej zabawy, lecz nawiązują krótkotrwałe kontakty werbalne i pozawerbalne. Dopiero pod wpływem dłuższego, wspólnego pobytu rozwijają się pełniejsze kontakty. Dziecko uczy się poruszać w świecie samodzielnie, zaznacza własną odrębność, rozgranicza między: ja, moje – ty, twoje. Chce samodzielnie wykonywać różne czynności i osiągać sukces w tym co robi – próbuje samo jeść łyżką, podejmuje próby samodzielnego rozbierania się i ubierania.