Mały człowiek z natury jest uważny, jednak nierzadko z różnych przyczyn bywa zestresowany i niespokojny. Mierzy się z wieloma wyzwaniami społecznymi, rodzinnymi, edukacyjnymi. Praktyka uważności z powodzeniem może być praktykowana z dziećmi, które zmagają się z różnymi zaburzeniami tj. ADHD, dysleksja, autyzm. Wiele dzieci ma mało pewności siebie, myślą, że nie są zbyt dobre czy fajne. Potrzebują więcej wiary w siebie i zrozumienia, że mogą być takie, jakie są.[1]

            Termin „uważność” (ang. Mindfulness) wywodzi się z języków starożytnych: sanskrytu i pali, które definiowały je jako „pamiętanie”, utrzymanie świadomej uwagi na jakimś obiekcie. Współcześnie słowo uważność łączy się ze słowami świadomość i wiedza, dzięki temu jesteśmy świadomi procesów zachodzących w umyśle.[2]

            Trening uważności jest mocno związany z neurobiologią, więc z tym jak funkcjonuje mózg człowieka. Niektórzy naukowcy twierdzą, że mózg jest bardzo skomplikowanym narządem, który może zarówno pomagać w funkcjonowaniu, jak i przeszkadzać oraz, że systematyczne ćwiczenia mają pozytywny wpływ na wiele jego funkcji, a także zwiększają jego zdolności poprzez rozbudowę istoty szarej. Z praktyką uważności duży związek mają następujące elementy mózgu:

- Kora przedczołowa, znajduje się w okolicach czoła, nad oczami. Jest to miejsce, które odpowiada za skupienie uwagi, analizowanie informacji, podejmowanie decyzji, a także regulację emocji. Odpowiada za pojmowanie dobra i zła, planowanie, rozwiązywanie problemów oraz kontrolowanie impulsywnych zachowań.

 - Hipokamp, kręta struktura znajdująca się w prawej i lewej półkuli mózgu. Odpowiada za przemianę pamięci krótkotrwałej w długotrwałą, więc za wspomnienia, ważne fakty, daty. Jest niezbędnym elementem uczenia się.

- „Kora wyspowa”, znajduje się pomiędzy fałdami mózgu, pomaga utrzymać świadomość ciał i emocji, jest powiązana z empatia i samoświadomością.

- Ciało migdałowate, to niewielki obszar w centrum mózgu, który pomaga zachować bezpieczeństwo w sytuacjach zagrożenia. Jest wyczulone na niebezpieczeństwo i reaguje natychmiast, bez względu na to, czy jest ono realne czy też nie.[3]

            W mózgu znajduje się również układ, który nazywa się obwodem stanu spoczynkowego, jest to duża sieć połączeń w mózgu, które wchodzą ze sobą w interakcje wówczas, gdy umysł człowieka skupia się na przeszłości bądź przyszłości, potocznie „buja w obłokach”. Skupienie się na konkretnym zadaniu przestaje stymulować obwód stanu spoczynkowego. Badania przeprowadzone przed Matthew A. Killingswortha oraz Daniela T. Gilberta na Uniwersytecie Harvarda dowodzą, że kiedy ludzie wykonując daną czynność myślą zupełnie o czymś innym, ich poczucie szczęścia obniża się.[4]

            Bardzo ważna jest wiedza na temat neuroplastyczności mózgu. Kiedy systematycznie powtarza się myśli, czynności lub zachowania, w mózgu powstają nowe połączenia z nimi związane. Tworzy się droga neuronalna, powstaje więcej substancji szarej w korze przedczołowej, hipokampie i wyspie, co prowadzi do większej zdolności do koncentracji oraz zachowania spokoju.[5]

            Uz Afzal, nauczycielka i trenerka mindfulness podsumowuje badania wielu naukowców na temat korzyści płynących z treningu uważności dla funkcjonowania mózgu w wyżej scharakteryzowanych obszarach. Pisze, że systematyczna praktyka pomaga usprawnić funkcjonowanie hipokampu i poprawić pamięć, a tym samym ułatwić naukę. W obszarze kory przedczołowej obserwuje się wzrost substancji szarej, a dzięki neuroplastyczności powtarzana czynność wzmacnia drogę neuronalna, która ułatwia skupienie uwagi, regulowanie emocji i podejmowanie decyzji. Według badań trening uważności wpływa na zwiększoną aktywność wyspy, która ma związek z życzliwością wobec innych i samego siebie. Nieoceniony wpływ ma również na wrażliwe ciało migdałowate, stosowanie ćwiczeń oddechowych pomaga włączyć korę przedczołową i hipokamp, które pomagają w regulacji emocji i bardziej adekwatnej do sytuacji reakcji, innej niż tej instynktownej. Systematyczna praktyka przyczynia się do skupienia się na teraźniejszości, co pomaga w odczuwaniu szczęścia.[6]

            Praktyka uważności pomaga rozwijać u dzieci zdolność osiągania stabilnej i elastycznej uwagi, która ułatwia przenieść się między różnymi aktywnościami. Prowadzi to do wykształcenia u dzieci zdolności skupienia i wyciszenia, równowagi emocjonalnej, która wpływa natomiast na rozwijanie zdolności współodczuwania, widzenia innych i przede wszystkim siebie. Małe dzieci mają wrodzoną cechę, która objawia się pełnym zaangażowaniem w teraźniejszość oraz zachwytem w czasie oglądania czegoś co je fascynuje. Jednak obecny w wielu sytuacjach stres oraz napięcie powodują, że tracą one zainteresowanie otaczającym światem.[7]

            Dzieci ze spektrum autyzmu na co dzień mierzą się z wieloma trudnościami tj. niepewność w sytuacjach społecznych, problemy z akceptacją i rozumieniem emocji, trudności w rozpoznawaniu emocji u innych ludzi oraz problemy z wyrażaniem własnych uczuć. Prowadzi to nierzadko do powstawania stanów lękowych.[8]

Badania opublikowane w Journal of Abnormal Psychology przeprowadzone przez City University London, Newcastle University oraz Brigham Young University na grupie 151 osób dorosłych, z których 76 miało diagnozę autyzmu wykazały, że osoby ze spektrum autyzmu mają o wiele większy poziom stresu niż pozostali badani. Powodem tego, jest najczęściej niezrozumienie emocji cudzych i własnych, oraz problemy z radzeniem sobie w sytuacjach nieprzewidywalnych. Ponadto naukowcy uważają, że trening uważności ma wpływ na obniżenie poziomu stresu, niepokoju, stanów lękowych u osób z autyzmem.[9]

O korzyściach płynących z treningu uważności, mających wpływ na zmniejszenie stanów napięcia i stresu u osób ze spektrum autyzmu mówi również dr Neil Hammond, psycholog kliniczny, pracujący w NHS Foundation Trust. Według przeprowadzonych badań Mindfullness wpływa na lepsza jakość snu, zmniejszenie stresu oraz stanów depresyjnych, większa kontrolę nad złością, poprawę w zdolności do nauki, a także zwiększa stabilność emocjonalną.[10]

           Praktyka uważności została wprowadzona do terapii poznawczej (ang. Mindfulness-Based Cognitive Therapy – MBCT) jej celem jest poprawa jakości życia poprzez dystansowanie się od dysfunkcyjnych myśli i zachowań. Wykorzystanie technik uważności pomaga zrozumieć, jak działają myśli i jak sobie z nimi poradzić. Regularny trening wpływa na zwiększenie świadomości własnego ciała oraz pomaga odczytać sygnały, które pojawiają się w obliczu stresu lub napięcia. Szczególnie osoby ze spektrum autyzmu narażone są na przebodźcowanie, prowadzi to do trudności w skupieniu uwagi na tym, co dzieje się w danej chwili. Trening uważności wspiera rozwój umiejętności wyciszenia się, zatrzymania i uważnego doświadczania tego co dzieje się tu i teraz.[11]

           Współczesne podejście do dziecka coraz częściej bierze pod uwagę je, jako całość i nie skupia się tylko na trudnym zachowaniu. Patrzenie na dziecko przez pryzmat pozytywnych cech pomaga zachowanie interpretować pod kontem przeżywanych uczuć, wrażeń, nastrojów, czy nawet doświadczeń. Świadomy i uważny dorosły wie, że za zachowaniem dziecka stoją jego niezaspokojone potrzeby, o które stara się zadbać w dostępny mu sposób. To od dorosłego zależy, czy to dostrzeże i wesprze dziecko w wyborze właściwej dla niego strategii zadbania o siebie, również jeśli miałby ponieść tego konsekwencje. Szczególnie chodzi o towarzyszenie dziecku w atmosferze wsparcia, ciepła i uprzejmości, ponieważ takie okoliczności sprzyjają przyswajaniu nowych umiejętności radzenia sobie z wyzwaniami i przy tym nie łączą się ze wstydem i karą.[12]

           Praktyka uważności jest w tym obszarze wsparciem i łączy się z ideą empatycznej komunikacji, oba założenia mówią, że aby wesprzeć drugiego człowieka najpierw trzeba zadbać o siebie. Spokojna i świadoma obecność dorosłego jest wszystkim czego dziecko potrzebuje w sytuacji przeciążenia. Pozytywne zarządzanie swoim zachowaniem pomaga pozostać otwartym, refleksyjnym i przede wszystkim pomaga oddzielić nastrój i emocje swoje od drugiej osoby, tym samy taka postawa pomaga dziecku  przyswoić te umiejętności.[13]